Finansal piyasalarda gerçekleşen, makro etkilere sahip önemli olaylar için kullanılan bir tabir olan siyah kuğu teorisi anlamı merak edilen bir kavram. Kökeni eskiye dayanan bir ifade olan siyah kuğu teorisi, temel olarak ‘gerçekleşmesi çok zor, önemli olaylar’ için kullanılmaktadır. Beklenmedik bir şekilde gerçekleşen ve önemli sonuçlara yol açan bir durumu ifade eden teorinin anlamı, kuğuların genel olarak beyaz olması ve siyah bir kuğu görmenin imkansıza yakın olması yaklaşımından yola çıkar.

Siyah kuğu teorisi, sadece finansal anlamda değil, toplumsal ve sosyolojik olarak önemli sonuçlar ortaya çıkarabilen bir durumdur. Bu olgu, milattan sonra 2. yüzyılda ilk kez kullanılmış olmakla birlikte, siyah kuğu teorisi ise bir istatistikçi bilim insanı olan Nassim Nicholas Taleb tarafından ortaya atılmıştır. 2007 yılında yayınlanan kitap, bu kavrama daha geniş bir perspektiften bakmış ve finansal, toplumsal yönleri ile siyah kuğu teorisi kavramını yorumlamıştır. 

Black Swan Event (Siyah Kuğu Teorisi) Nedir?

Finansal piyasalar, kısa, orta ve uzun vadede tüm beklentilerin hesaplandığı ve belli kabullerin yer aldığı bir ortamdır. Faiz artırımları, işsizlik ya da makro ekonomik anlamda değişim yaratacak önemli olaylar raporlarda yer alır ve bir beklenti dahilindedir. Bununla birlikte, zaman zaman tüm dünyayı etkileyen önemli gelişmeler yaşanabilir. Bu olaylar içinde bazıları, gerçekleşmesi çok düşük ihtimale sahip konular olsa da, bir gün gerçeğe dönüşebilir. Beklenmedik olaylar, siyah kuğu teorisi kapsamında açıklanır. Siyah kuğu ne demek sorusunun yanıtı, bir kuğunun siyah olabilmesi kadar düşük bir ihtimale sahip olsa da, gerçekleşme ihtimali olarak verilebilir. Siyah kuğu Nassim Nicholas Taleb tarafından ortaya atılmış bir kavramdır. 

Toplumsal olarak, düşük ihtimalli olayların gerçekleşme durumu şeklinde açıklanabilecek olan siyah kuğu teorisi, Taleb’in 2007 yılında yayınladığı Siyah Kuğu: Olasılıksız Gözükenin Etkisi kitabı ile dünyanın konuştuğu bir kavram haline gelmiştir. Siyah kuğu, toplumsal bir salgın, bir terör saldırısı ya da benzeri ölçekte etki yaratan olaylar olarak açıklanabilir. Taleb, kitabında siyah kuğu teorisi ile ilgili önemli üç özellikten söz etmiştir. Bu özelliklerin başında nadirlik, aşırı etki ve geriye dönük öngörülebilirliktir. Bu üç konu, siyah kuğu vakasının en belirleyici yönüdür. Black Swan olarak ifade edilen kavram, dünya çapında çok önemli olayların, düşük olasılığa sahip olsa dahi gerçekleşme riskinin olduğunu gösterir.

Taleb’in kitabında, siyah kuğu etkisinin en temel özellikleri şu şekilde ifade edilmiştir:

Siyah kuğu olayının yaşanması, belli yaklaşımlar dahilinde, mantıkla açıklanabilir. Öncesinde öngörülemez olan bu olayın sonraki dönemde yeniden yaşanması ise artık tahmin edilebilir.

Black swan event, yani siyah kuğu olayının gerçekleşmesinin ardından hiçbir şey eskisi gibi olmaz. Hem mikro hem de makro ölçekte, finans piyasalarının yanı sıra toplumsal olarak da ciddi değişimler yaşanır.

Bir siyah kuğu olayının en önemli özelliği ise tahmin edilemez olmasıdır. Siyah kuğu anlamı beklenmedik bir olay olan bir kavramdır. Olay, beklentilerin ötesinde olduğu için, birçok kişi siyah kuğu vakasının yaşandığı bir dönemde, nasıl bir hareket stratejisi izleyeceğini bilemez. 

Siyah kuğu olayı, geçmişten bugüne birçok kez yaşanmıştır. Siyah kuğu teorisi örnekleri, hem genel politika hem de finansal piyasalar özelinde gerçekleşebilir. Nassim Nicholas Taleb tarafından kitaplaştırıldıktan sonra, siyah kuğu teorisi hem finans piyasasında hem de kripto para ekosisteminde, farklı perspektiflerden değerlendirilmiştir. 

Finansal Piyasalarda Siyah Kuğu Etkisi

Finansal piyasalar, hisse senedi, kripto para piyasası ya da döviz, emtia piyasası ile trilyon dolarlık büyüklüğe sahip bir dünya. Bununla birlikte, finansal piyasalar küresel anlamda yaşanan ciddi dönüşümlerde ciddi tepkiler verebilir. Yatırımcı psikolojisinin şekillendirdiği genel grafik gidişatı, risk iştahı ya da korku, belirsizlik durumlarına göre ilerleyebilir. Finansal piyasalarda siyah kuğu etkisi, genel olarak olumsuz durumlar siyah kuğu olarak değerlendirildiği için, ciddi bir düşüşü temsil eder. Siyah kuğu olarak adlandırılan olayların ardından, ciddi düşüşlerin yaşandığı bir ayı piyasasının gelmesi görülen bir durumdur. Siyah kuğu, beklenmedik ve çok düşük olasılığa sahip olarak gösterilen olayları ifade ettiği için, birçok yatırımcı adına beklenmedik bir durumdur. Bu da, kısa vadede çok sert satışlar olacağı anlamına gelse de, etkileri birkaç yıl ya da daha fazla sürebilen gelişmelerdir. 

Kripto Para Piyasalarında Siyah Kuğu Etkisi

Kripto para piyasası da, genel finansal piyasalarda olduğu gibi makro gelişmelerden kolay bir şekilde etkilenen bir piyasadır. 2009 yılında Bitcoin’in piyasaya sürülmesi ile doğal kripto para ekosistemi, altın gibi binlerce yıldır kullanılan araçlara göre, genç olarak ifade edilebilir. Siyah kuğu olayının yaşandığı durumlarda, kripto para piyasasının verdiği tepkiler, hisse senedi ya da diğer piyasalara göre çok daha sert olabilir. Kripto paraların merkeziyetsiz yapısı, bununla birlikte volatil bir yapıyı da beraberinde getirir. Alış ya da satışlarda, çok ciddi hareketlerin yaşanabildiği kripto para ekosisteminde, FUD ve FOMO süreçleri grafiği etkilemektedir.

Kripto para özelinde siyah kuğu teorisi ele alındığında, siyah kuğu vakası olarak değerlendirilebilecek olayların FUD yarattığı söylenebilir. İngilizcede korku, şüphe ve belirsizlik sözcüklerinin kısaltması olan FUD, yatırımcı psikolojisinin olumsuz etkilendiği durumları ifade eder. Küresel ölçekte yaşanan, beklenmedik kötü bir olayın ardından kripto paralarda ciddi bir hareket görülmektedir. Geçmişte yaşanan siyah kuğu teorisi örneklerinde, kripto paralardaki düşüşün, borsalar ve emtialarda olduğu gibi ciddi reaksiyonlar içerdiği görülebilir. 

Siyah Kuğu Teorisi Örnekleri

Siyah kuğu teorisi, küresel piyasalarda dönem dönem görülen önemli olayları kapsar. Bu anlamda siyah kuğu teorisi örnekleri, 5-10 yıllık periyotlar içinde sık sık yaşanabilen durumlardır. Kripto paralar, hisse senetleri, emtia ya da forex piyasasında, siyah kuğu teorisine işaret eden olumsuz olayların yaşanması, uzun bir ayı piyasasının başlangıcını temsil edebilmektedir. Geçmişten bugüne, siyah kuğu teorisi örneklerine bakıldığında birçok olay söz konusudur.

Küresel anlamda, olasılığı çok düşük kabul edilmesine rağmen gerçekleşen olaylara bakıldığında, 1. Dünya Savaşı, 2. Dünya Savaşı ve Soğuk Savaş dönemi örnek verilebilir. Buna ek olarak, ABD’nin Japonya’ya atom bombası atması da, beklenmedik ve şok edici bir olay olmasından ötürü o dönemde siyah kuğu olayı olarak kabul edilmiştir.

Yakın tarihteki siyah kuğu olaylarına bakıldığında, 11 Eylül saldırıları, 2008 Mortgage Krizi önemli siyah kuğu vakaları içinde sayılmaktadır. Bununla birlikte, ABD’nin Irak ve Afganistan operasyonları da küresel çapta önemli etkiler oluşturmuştur. Siyah kuğu olayları içinde verilebilecek en çarpıcı örnek ise, kovid-19 pandemisidir. Dünya çapında yaşanan, hızlı bir şekilde yayılan ve onlarca ülkenin sokağa çıkma yasağı koymasına neden olan pandemi, gerçek anlamda bir siyah kuğu olmuştur. Toplumsal olarak sonuçları olan bu olay, finans piyasalarını da etkilemiş, çok sert düşüş ve yükselişleri tetiklemiştir. 

Kripto para piyasasında yaşanan siyah kuğu teorisi örneklerine bakıldığında, 2016 yılında The DAO’nun hacklenmesi ve tüm fonlarının çalınması ilginç olaylardan biridir. Buna ek olarak, 2022 yılı içinde Terra LUNA ağının çökmesi de bir siyah kuğu teorisi örneğidir. Değeri 100 doların üzerinde olan ve birçok kişinin yatırım yaptığı LUNA coin’in değerinin hızlı bir şekilde düşmesi, 1 dolara endeksli değere sahip olan Terra USD (UST)’nin değerinin çakılması, siyah kuğu için önemli örnekler içindedir.