Finans ekosisteminde, gerçekleşen alım satım süreçleri ile ilgili kullanılan terimler içinde market maker ve market taker ifadeleri sıkça kullanılmaktadır. Borsalarda gerçekleşen alım satım işlemleri, hem hisse senedi endekslerinde hem de kripto para borsalarında benzeri bir mantıkla ilerlemektedir. Kripto para alım satımında, market maker piyasa yapıcı anlamındadır. Market taker ise piyasa alıcı anlamına gelmektedir. Gerçekleşen her alım satım işleminde market maker ve market taker komisyonları söz konusudur. 

Market Maker (Piyasa Yapıcı) Nedir?

Market maket, finans piyasalarında, emir tahtalarında yer alan bir işlemdir. Alış satış tarafında, temel alım ve satım emirleri dışında gelişmiş alım satım emirlerinin işlendiği bir bölüm bulunur. Bu bölümde verilen emirlerde, alım ve satım emirlerinin eşleşmesi durumunda işlem anında gerçekleşir. Bununla birlikte, emirlerin eşleşmemesi durumunda ise, en yüksek alış fiyatının üzerinde verilen satış emirleri market maker, yani piyasa yapıcı emir olarak kaydedilir. 

Market maker emirleri, piyasa emrinden değil, yatırımcıların belirlediği fiyat üzerinden verilir. Hem alış hem de satış emirlerinde, verilen emir karşı emir ile eşleşmeyebilir. Bu nedenle market maker emir modeli, hemen gerçekleşmez. Bir market maker alım emri, en düşük satış emrinden daha düşük olabilir. Market maker satış emri ise, en yüksek alım fiyatının üzerinde olabilir. Böyle bir durumda, gelişmiş alım satım tahtalarında, emir kaydedilir ve emrin gerçekleşmesi beklenir. 

Market maker dünyasında ön plana çıkan diğer bir kavram da, otomatik piyasa yapıcıdır. AMM kısaltması ile ifade edilen otomatik piyasa yapıcı, merkeziyetsiz finans ekosisteminde çok kullanılmaktadır. DEX’lerde kullanılan otomatik piyasa yapıcı sisteminin gelişimi, onlarca yıl içinde olmuştur. Günümüzde, merkeziyetsiz borsalarda otomatik piyasa yapıcı kullanılmasının nedenleri arasında alıcı ve satıcılar arasındaki ticarette, likiditenin oluşturulmasını otomatik bir şekilde sağlamaktır. Bir yapay zeka sistemine sahip fiyat algoritması olarak ifade edilebilecek otomatik piyasa yapıcı, gerçek zamanlı fiyat sistemi ile borsa içinde alım satımı kolaylaştıran bir yapıya sahiptir. Geleneksel bir emir defterine sahip olmayan otomatik piyasa yapıcı, DEX’lerde kullanılan likidite havuzları ile akıllı sözleşme yapılarının bir araya gelmiş bir halidir. Likidite havuzuna katkıda bulunan yatırımcılar ise, bu sayede gelir elde edebilmektedir. 

Maker Taker Ne Demek?

Market taker alım satım emirleri, yatırımcıların coin’lerin fiyatını belirlemeden, anlık olarak en iyi fiyattan satış yapmasıdır. Market taker emirleri defterde kaydedilmez. Market taker, yani piyasa alıcı emirleri anlık olarak işlenir. Market market’ın verdiği emirler, market taker tarafından karşılandığı için taker emirleri, piyasa emir defterinde bulunmaz, ancak işlemlerin anlık olarak gerçekleşmesini sağlar. Market taker, yani piyasa alıcı emir türü, yatırımcıların belli varlıkların fiyatı üzerinden alım satım işlemi yaparken, zaman kaybetmeden işlemi gerçekleştirmesini sağlar. Taker ne demek sorusunun yanıtı, piyasada market maker tarafından verilen emirleri karşılayan öğedir. 

Market taker ve market maker arasındaki ilişki, alş ya da satış tarafında verilen emirleri anlık karşılamaya dayandığı için, piyasada sağlıklı bir fiyat oluşumunun ortaya çıkması adına önemlidir. Market taker emirlerinin hangi fiyat aralığında, ne ölçüde girileceği bilinmeyen bir durumdur. Buna karşın, market maker emirleri takip edilebildiğinden, en volatil piyasalarda dahi piyasa yapıcı ve piyasa alıcı arasındaki ilişki, finans ekosisteminin önemli bir öğesidir. 

Piyasa Yapıcılar Piyasaya Nasıl Yardımcı Olur?

Piyasa yapıcı ne demek dendiğinde, bir finansal enstrümanın alış fiyatının altında ya da satış fiyatının üzerinde emir giren yatırımcı yanıtı verilebilir. Ancak market maker’lar bundan çok daha fazlasını ifade eder ve piyasaların sağlıklı bir şekilde işlemesini sağlar. Piyasa yapıcı ve piyasa alıcı nedir dendiğinde, aradaki fark piyasa fiyatının eşleşmesinden öte, market maker’ların likidite oluşturması ve piyasadaki fiyatlamaları göstermesidir. Piyasa yapıcı kotasyonu gibi avantajlara sahip olan market maker coin ve hisse senedi gibi varlıklar üzerinde işlem yaparken, aynı zamanda genel piyasanın seyrine ilişkin bir fikir de vermektedir. Piyasa yapıcılar, bir varlığın hangi fiyat seviyelerinden, nasıl bir alıcı ve satıcı bulabileceğine dair fikir vermektedir. Buna ek olarak, piyasa alıcıların ve piyasanın diğer paydaşlarının hangi fiyat seviyelerinde hacim olabileceğine dair fikir edinmesini de sağlayan piyasa yapıcılar, hem hisse senedi piyasasında hem de kripto para ekosisteminde önemli bir noktadadır. Market maker yapısının zayıf olduğu bir piyasada, emirler açısından daha sığ ve öngörülemeyen bir yapı oluşabileceği için, piyasa yapıcıların önemi yüksektir. 

Piyasa Yapıcılar Nasıl Para Kazanır?

Piyasa yapıcılar, verdikleri emirlerle bir finansal varlığın, kripto para ya da hisse senedinin alım satımında önemli bir noktadadır. Market maker kimdir dendiğinde, yanıt, güncel fiyatın altında ya da üstünde emir vererek piyasayı oluşturan kişi olarak verilebilmektedir. Bununla birlikte, piyasa yapıcı emir vermek, market maker için kazançlı bir ticari işlemdir. Piyasa alıcılar, limit emir türü yerine piyasa emrini kullanır. Bu durum, belli bir fiyat teklifi vermeden, anlık en iyi fiyattan alım satım yapılması anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, piyasa yapıcılar hem alışta hem de satışta kendi fiyatını belirleme avantajı ile, ciddi bir kazanç elde etme potansiyeline sahiptir. Özellikle hacmin yüksek olduğu ve fiyat hareketlerinin sınırlı olduğu bir piyasada, market maker, kademe farklılıklarından gelir elde edebilmektedir. Spread adı verilen, market maker komisyonu, piyasa yapıcılar için önemli bir gelirdir. Kripto para borsaları, hisse senedi borsaları ve forex ekosisteminde piyasa yapıcı komisyonları ile, yüksek hacimde, düşük oranda dahi para kazanmak mümkündür. 

Piyasa yapıcıların kazanç seviyesi ile ilgili bir örnek vermek gerekirse, 1 milyon lot ya da adet satışın yaşandığı, 100 dolarlık bir finansal varlıkta, 100 milyon dolarlık bir hacim gerçekleşir. Bu hacim içindeki piyasa yapıcı spread oranının yüzde 0,01 olması durumunda dahi, market maker komisyonu 10 bin dolar seviyesinde olacaktır. Bu hacmin, milyar dolarlarla ifade edilen çok yüksek seviyelere ulaşması durumunda ise, piyasa yapıcıların ulaştığı gelir çok daha fazla olabilir. Market maker ve market taker, finansal piyasaların oluşması ve sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi adına önemli bir role sahiptir.