Finans piyasalarında, alım satım işlemleri farklı piyasa türleri üzerinden gerçekleştirilir. Spot piyasa, işlem hacminin en yüksek olduğu piyasalardan biri olması ile, çok kullanılan bir tabirdir. Spot piyasa, anlam olarak bir varlığın doğrudan alım satımını ifade etmektedir. Spor piyasada, kullanıcılar arasında yapılan alım satım işlemlerinde, satın alınan varlık anında teslim edilir. Spot piyasa, en temel piyasa modelidir. Kaldıraçlı işlemlerde, kullanılan teminatın belli bir katı oranında işlem yapılabilirken spot piyasada ise mevcut varlık miktarı kadar işlem yapılabilir. Merkezi ve merkeziyetsiz borsalarda spot alım satım yapılabilir. 

Merkezi borsalarda, hisse senedi ya da kripto para varlıklarının alım satımında, emir defterine girilen emrin karşılığı, hesapta tutulan itibari para cinsinden ya da kripto para üzerinden olabilir. Merkezi borsalarda, mevcut miktarın karşılığındaki tutar anında hesaba geçer. Merkeziyetiz borsalar ise, bu süreçte swap, yani takas modeline sahiptir. Blokzinciri üzerinde inşa edilmiş DeFi’lerde, akıllı sözleşmeler aracılığı ile alım satım işlemi yapılabilir. 

Spot Piyasa Nedir?

Spot piyasa, alım satım işlemlerinin temelidir. Bitcoin spot piyasası, temel olarak bir yatırımcının sahip olduğu varlıkla, alım satım yapmasıdır. Spot piyasa sadece kripto para için değil tüm piyasa dinamikleri için kullanılan bir tabirdir. Kripto para alım satımının yanı sıra, Borsa İstanbul, forex piyasası ya da emtia piyasasında da spot piyasa yer alır. Yapı olarak, sisteme dahil olan herkese açık olan spot piyasa, bir varlığın, mevcut yatırım bakiyesi karşılığında satın alınmasıdır. Spot piyasaların özelliklerine bakıldığında, işlemler anlık olarak gerçekleşir. Spot piyasada satın alınan varlık için gerekli miktar, hazır olarak bulundurulmalıdır. Spot market işlemlerinde, Binance spot ve diğer spot piyasalarda, emir gerçekleştiğinde ilgili değer anında teslim edilir. 

Spot Alım Satım Nedir?

Spot alım satım, yatırımcıların kısa ya da uzun vadede bir varlığın, finansal enstrümanın fiyatındaki yükseliş beklentisi nedeniyle yaptığı işlemdir. Örnek vermek gerekirse, Bitcoin’de standart bir alım satım yapmak için, 350.000 TL karşılığında 1 Bitcoin satın alınabilir. Spot piyasa, nakit piyasası olarak da adlandırıldığı için, bu işlemin karşılığının anında alınacağı bir piyasadır. Spot piyasalarda kâr tek yönlüdür. Coinde spot ne demek sorusunun yanıtı da, spot piyasa ne demek sorusunun yanıtı ile aynıdır. Türk lirası ya da ABD doları gibi bir itibari para kullanılarak, ya da BTC gibi bir takas aracı kullanılarak, piyasadaki herhangi bir varlık anında satın alınabilir. Spot piyasada kâr elde etmek için, alım satım sürecinde varlığın fiyatının yükselmesi gerekebilir. Açığa alış ya da açığa satış gibi farklı işlemler, borsalarda kullanılsa da, temel olarak spot piyasa demek, klasik alım satım mantığını ifade eder.

Spot piyasa ile birlikte anılan diğer bir piyasa türü de vadeli işlem piyasasıdır. Kaldıraçlı işlemler olarak da adlandırılan, İngilizcede futures olarak ifade edilen piyasa, spot piyasasından farklıdır. Spot piyasada, 100 dolar varlığı olan bir kişi, en fazla 100 dolarlık bir finansal enstrüman satın alabilir. Vadeli-kaldıraçlı işlem piyasasında ise, bir yatırımcı teminat tutarının 100 katına kadar işlem yapabilir. Spot piyasada 100 dolarlık işlem yapabilen bir yatırımcı, aynı bakiye ile 100 kaldıraçlı işlem sunulan bir vadeli işlem piyasasında, 10.000 dolarlık işlem açabilir. Bununla birlikte vadeli işlem piyasası, yüksek kâr oranı sunabildiği gibi, zarar da sunabilir. Spot piyasa, risk seviyesi en düşük piyasadır. Vadeli işlem piyasasında, teminat tutarının tükendiği an anlamına gelen likidite seviyesi söz konusu olurken, spot piyasada bir varlık sonsuza kadar saklanabilir. 

Spot Piyasaların Avantajları

Finansal piyasalarda, işlem hacminin en yüksek olduğu piyasa olan spot piyasa birçok avantaj içermektedir. Spot piyasaların avantajlarına bakıldığında, yatırımcılar için ilgisini çeken çeşitli artılar söz konusudur. Bununla birlikte, çeşitli dezavantajlar da söz konusu olabilir. Genel olarak, spot piyasada işlem yapmanın avantajları şu şekildedir:

• Spot piyasalarda fiyatlar şeffaf bir şekilde takip edilebilir. Emir defterleri üzerinden, spot piyasada bir varlıkla ilgili alım ve satım emirleri izlenebilir.
• Spot piyasa, vadeli işlemlere göre risk seviyesi düşük bir piyasadır. Diğer piyasalarda, kaldıraç oranı kullanıldığından, teminatın tamamının kaybolması riski söz konusudur. Spot piyasada ise varlığın tamamen kaybolması söz konusu değildir.
• Spot alım satım işlemleri, finansal bilgi birikiminin çok yüksek olmasına gerek olmayan işlemlerdir. Basit bir şekilde alım satım yapılabilen spot piyasalarda, bir varlığın güncel fiyatı üzerinden, limit ya da piyasa emir tipleri ile anlık olarak işlem yapılabilir. 

Spot Piyasaların Dezavantajları

Spot piyasa özellikleri, her ne kadar birçok avantaj barındırsa da, spot piyasa avantajları ile olduğu kadar, dezavantajları ile de ön plandadır. Kripto spot piyasasında, yatırımcıların bilmesi gereken çeşitli negatif yönler şu şekildedir:

• Spot piyasalarda, satın alınan varlığın fiziksel olarak teslim edilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, her varlık için bu mümkün değildir. 
• Spot piyasa işlemleri, kâr oranı düşük işlemler sunar. Vadeli işlemlerde kaldıraçlı pozisyon açma şansının sunulması, yatırımcıların yüksek getiri oranları elde etmesini sağlar. Spot piyasada ise, düşük kâ oranı ile işlem yapmak, birçok yatırımcı için cazip değildir. 

Spot Piyasa ile Serbest Piyasa Arasındaki Farklar Nelerdir?

Piyasa çeşitleri içinde, spot piyasa ve serbest piyasa birlikte çok anılan iki terimdir. Yapı olarak benzer yönleri bulunabilen spot piyasa ve serbest piyasa, çeşitli farklar içermektedir. Fiyatlama oluşumunun farklı olduğu spot piyasa ve serbest piyasa, karıştırılan iki kavramdır.

Spot ve serbest piyasa farklı incelendiğinde, ilk olarak her iki piyasa türünün ne anlama geldiği bilinmelidir. Spot piyasada işlemler, alıcı ve satıcıların uzlaştığı en son fiyat üzerinden gerçekleşir. Spot piyasa, nakit piyasa olması ile, işlemlerin anında gerçekleştiği ve satın alınan varlıkların karşılığının anında teslim edildiği piyasadır. Serbest piyasa, rekabetin ve fiyatlamanın serbest bir şekilde gerçekleştiği piyasadır. Spot piyasa ile serbest piyasa arasındaki farklara gelindiğinde, aradaki en önemli fark, spot piyasada fiyatlar anlık belirlenir. Serbest piyasada ise alıcı ve satıcının anlaştığı fiyat geçerlidir. Bununla birlikte her iki piyasada da, talep ve arz ilişkisi fiyatı belirleyen en önemli kriterdir. 

Spot Piyasa Örnekleri

Finansal piyasalarda en çok kullanılan terimler içinde yer alan spot piyasa, birçok farklı alanda geçerli bir piyasa türüdür. Nakit alım piyasası olarak da ifade edilebilen spot piyasa örneklerine bakıldığında, kripto paraların yanı sıra birçok farklı alanda emtialar öne çıkmaktadır.

Spot piyasa örnekleri içinde, kripto para piyasası yer alabilir. Bitcoin, Ethereum ya da farklı bir kripto parada işlem yaparken, nakit karşılığında satın alınan varlığın anında teslim alınması, spot piyasa için bir örnektir. Emtia ekosistemi de spot piyasa ile birlikte çok anılan kavramlar içindedir. Altın, gümüş ya da petrol gibi emtia varlıklarda, spot işlemler yapılmaktadır. Piyasada, alıcı ve satıcıların verdikleri emir doğrultusunda fiyatlama otomatik olarak oluşur ve en son fiyat, geçerli spot piyasa fiyatı olarak kullanılmaktadır.